Để AI trở thành cánh tay đắc lực cho giáo viên: Phân biệt ‘tư duy sử dụng công cụ AI’ và ‘sử dụng công cụ AI’

Tôi khá là “dị ứng” khi đọc được những đoạn quảng cáo hay bài đăng kiểu “ Các thầy cô giáo sẽ chỉ mất 2 phút để soạn slide” hay “chỉ cần 5 phút soạn giáo án với AI này…”hoặc đơn cử như 1 số người chưa hề làm nghề X (ví dụ giáo dục) nhưng cũng “mách” giáo dục sử dụng công cụ AI như đã có thâm niên lâu năm trong nghề. Tất nhiên, các chia sẻ này nhìn ở 1 góc độ tích cực thì cũng tốt thôi, tuy nhiên để đưa GenAI vào bất kỳ 1 ngành nghề nào để nhằm nâng cao hiệu suất công việc (vừa nhanh, vừa hiệu quả) thì rất cần “understanding - sự thấu hiểu”, thậm chí cần “empathy - sự thấu cảm”. Chúng ta cần phải hiểu sâu tới rất sâu cái ngành đó chúng ta mới biết cách mà AI nó “len lỏi” vào các ngõ ngách của công việc. Đúng không ạ ?
Chính vì vậy, hai khái niệm “tư duy sử dụng công cụ AI” và “sử dụng công cụ AI” cần được hiểu 1 cách rõ ràng hơn. Hiểu đúng và áp dụng đúng hai khái niệm này sẽ giúp giáo viên có thể khai thác AI một cách chủ động, thông minh, đồng thời đảm bảo tính sư phạm, chất lượng, và giá trị nhân văn trong công việc giảng dạy.

Hiểu đúng về “sử dụng công cụ AI”

Trước hết,tôi muốn nói về “sử dụng công cụ AI” theo nghĩa đơn giản nhất. Đây có thể hiểu là hành động thao tác trực tiếp với các ứng dụng, phần mềm, nền tảng AI hiện có. Ví dụ nhé, các thầy cô nhập câu lệnh (prompt) vào ChatGPT để sinh ra nội dung bài giảng hoặc câu hỏi trắc nghiệm, rồi lưu lại và sử dụng. Hoặc giáo viên mở một trang web hỗ trợ tự động chấm bài, tải file bài làm của học sinh lên, nhận kết quả, và sau đó xuất báo cáo để gửi cho học sinh.

Đó đều là những ví dụ của “sử dụng công cụ AI” – khi chúng ta tập trung vào khía cạnh hành vi và thao tác: bấm nút, gõ lệnh, chọn mục, tải về… Nó giống như khi bạn cầm một cây bút để viết, một cây thước để đo hay chiếc máy tính để gõ văn bản. Hành vi này về cơ bản là hữu ích vì nó giúp tiết kiệm thời gian và công sức; tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở đó, giáo viên dễ phụ thuộc vào công cụ và có thể thiếu đi sự kiểm soát, thiếu đi sự linh hoạt, đặc biệt trong môi trường giáo dục đòi hỏi tinh thần tự chủ và đổi mới sáng tạo.

Bản chất của “tư duy sử dụng công cụ AI”

Nếu như “sử dụng công cụ AI” chỉ dừng lại ở việc thao tác, thì “tư duy sử dụng công cụ AI” là cả một quá trình suy nghĩ có chiến lược và có mục tiêu. Thầy cô không chỉ “bấm cho chạy” mà còn đặt câu hỏi:

• Tại sao cần sử dụng AI trong tình huống này?
• Mục tiêu giáo dục và mục tiêu học tập của bài giảng là gì, và AI sẽ hỗ trợ ra sao?
• Có những rủi ro hay hạn chế gì nếu tôi để học sinh dùng AI quá thường xuyên?
• Làm cách nào để đảm bảo thông tin AI cung cấp là chính xác và đáng tin cậy?
• Phải kết hợp AI với những phương pháp truyền thống (hoặc công cụ khác) như thế nào để tạo nên trải nghiệm học tập tốt nhất?

Với tư duy sử dụng công cụ AI, giáo viên sẽ có cái nhìn tổng quan hơn, đánh giá giá trị và khả năng áp dụng của AI chứ không chỉ đơn thuần dùng nó “cho vui” hay “cho nhanh”. Đặc biệt, tư duy này khuyến khích giáo viên tùy biến, điều chỉnh công cụ AI để phù hợp với ngữ cảnh dạy học, với năng lực của học sinh, với mục tiêu dài hạn của môn học.

Ví dụ, thay vì chỉ yêu cầu ChatGPT soạn câu trắc nghiệm, giáo viên có thể so sánh kết quả do AI sinh ra với một nguồn tài liệu sách giáo khoa hoặc với bộ câu hỏi truyền thống do chính thầy cô đã biên soạn. Trong quá trình ấy, thầy cô sẽ “nâng cấp” được chất lượng câu hỏi, phát hiện những lỗi nội dung, từ đó điều chỉnh cho phù hợp. Đây chính là sự chủ động của “tư duy sử dụng công cụ AI”.

Ví dụ minh họa trong giảng dạy

Hãy lấy một ví dụ thực tiễn trong lớp học ngôn ngữ, cụ thể môn Tiếng Anh:

Sử dụng công cụ AI: Giáo viên yêu cầu ChatGPT viết một đoạn văn ngắn tiếng Anh theo chủ đề “Môi trường”. Sau đó, giáo viên in ra và phát cho học sinh đọc, hoặc đăng lên lớp học.

Tư duy sử dụng công cụ AI: Giáo viên có mục tiêu phát triển kỹ năng viết luận của học sinh về chủ đề “Môi trường”. Thay vì chỉ lấy đoạn văn AI sinh ra, thầy cô đề ra nhiều câu lệnh (prompt) với những tiêu chí cụ thể: yêu cầu một đoạn văn cấp độ B1, một đoạn văn phức tạp hơn ở cấp độ B2, và một đoạn văn nâng cao hơn ở C1. Sau đó, thầy cô so sánh, chỉ cho học sinh thấy được sự khác biệt về mức độ từ vựng, cấu trúc ngữ pháp. Thầy cô chủ động yêu cầu AI giải thích tại sao lại chọn sử dụng những cụm từ đó. Cuối cùng, học sinh tự rút ra kinh nghiệm về cách sử dụng từ vựng và cấu trúc câu cho phù hợp với từng trình độ.

Trong ví dụ trên, khía cạnh tư duy thể hiện ở việc thầy cô không để AI làm thay tất cả, mà quan trọng hơn là phân tích, đánh giá, khai thác những khả năng của AI để mang lại lợi ích tốt nhất cho quá trình học tập. Học sinh cũng được tham gia vào quá trình này, qua đó rèn luyện tư duy phản biện và kỹ năng học tập hiện đại.

Vì sao giáo viên chúng ta nên hướng đến “tư duy sử dụng công cụ AI”?

1. Kiểm soát chất lượng: AI là công cụ mạnh, nhưng không phải lúc nào cũng chính xác 100%. Chưa kể trong một số trường hợp, AI có thể “ảo tưởng” dữ liệu (hiện tượng “hallucination” của các mô hình AI). Giáo viên cần chủ động rà soát và hiểu cách hoạt động của AI để lựa chọn và xác thực thông tin.
2. Giữ vai trò chủ động của người thầy: AI không thể thay thế hoàn toàn giáo viên. “Tư duy sử dụng công cụ AI” giúp thầy cô duy trì vai trò người dẫn dắt (facilitator) và nguồn tri thức có kinh nghiệm. Chúng ta không để AI chi phối toàn bộ, mà biến AI thành “trợ lý” đắc lực.
3. Đảm bảo tính sư phạm: Mỗi lớp học, mỗi nhóm học sinh có nhu cầu khác nhau, đặc điểm tiếp thu khác nhau. Chỉ có giáo viên, với kinh nghiệm thực tiễn, mới hiểu rõ học sinh và cách thức triển khai phù hợp. Một công cụ AI dù thông minh đến đâu vẫn cần được “hướng dẫn” và “điều phối” bằng tư duy và chuyên môn của giáo viên.
4. Khơi gợi sáng tạo: Khi áp dụng “tư duy sử dụng công cụ AI”, giáo viên sẽ thường xuyên đặt ra những câu hỏi “liệu còn cách nào tốt hơn không?”, “nếu kết hợp AI với hoạt động thực hành thế nào?”, “những nguồn học liệu khác có thể hỗ trợ gì?”… Từ đó, bài giảng trở nên sáng tạo, đa dạng, và cuốn hút hơn.

Khuyến cáo cho giáo viên khi tiếp cận AI

Để phát huy tối đa giá trị của AI, thầy cô nên cân nhắc một số điểm quan trọng sau:

• Học về AI trước khi dùng: Tìm hiểu sơ lược về cách hoạt động, những hạn chế, chính sách bảo mật, và quy định pháp lý liên quan. Điều này giúp chúng ta biết cách tương tác với AI hiệu quả và an toàn hơn.
• Bắt đầu từ nhu cầu thực tế: Đặt ra câu hỏi: “Tôi có đang gặp khó khăn trong việc soạn bài, chấm bài, hay gợi ý ý tưởng cho học sinh?”. Từ đó, mới lựa chọn công cụ AI phù hợp, tránh chạy theo xu hướng mà không có kế hoạch rõ ràng.
• Thử nghiệm và so sánh: Có rất nhiều nền tảng AI hiện nay. Hãy thoải mái trải nghiệm, so sánh kết quả giữa các công cụ, đồng thời đánh giá độ tin cậy của chúng.
• Duy trì vai trò kiểm duyệt: Dù AI có thông minh đến đâu, giáo viên vẫn cần kiểm chứng nội dung trước khi áp dụng vào lớp học. Hãy nhớ: chúng ta “cầm lái”, không để AI “tự lái”.
• Phát triển kỹ năng đặt câu lệnh (prompt): Đây là mấu chốt trong việc tương tác với AI. Nếu đặt câu lệnh mơ hồ, AI có thể trả lời thiếu chính xác hoặc không đúng trọng tâm. Ngược lại, câu lệnh chi tiết, rõ ràng, có ví dụ, thì chất lượng đầu ra sẽ cao hơn.

Đề xuất một quy trình ngắn gọn để thực hành “tư duy sử dụng công cụ AI”

1. Xác định vấn đề: Bạn muốn làm gì với AI? (Soạn giáo án, tạo bài kiểm tra, lên ý tưởng trò chơi…)
2. Chọn công cụ AI: Xem xét các tính năng, ưu/nhược điểm, độ tin cậy, giao diện, chi phí…
3. Đặt câu lệnh/chỉ dẫn rõ ràng: Bao gồm nội dung mong muốn, ngôn ngữ, dạng kết quả, độ dài, độ khó…
4. Kiểm tra và điều chỉnh: So sánh với kiến thức sư phạm, tham khảo tài liệu chính thống, yêu cầu AI giải thích (nếu cần).
5. Triển khai trong lớp học: Sử dụng nội dung đã tinh chỉnh, linh hoạt áp dụng cho học sinh ở các mức độ khác nhau.
6. Thu thập phản hồi: Xem xét phản ứng, mức độ hứng thú và kết quả học tập của học sinh.
7. Cải tiến liên tục: Từ phản hồi của học sinh, tiếp tục “tương tác” với AI, điều chỉnh mục tiêu, cách đặt câu lệnh.

Vai trò của nhà trường và cộng đồng Ứng dụng AI dành riêng cho giáo dục

“Tư duy sử dụng công cụ AI” không chỉ là nỗ lực cá nhân. Rất cần sự hỗ trợ và chia sẻ trong nội bộ nhà trường, giữa các giáo viên với nhau, trên các diễn dàn mở, trên các Cộng đồng Ứng dụng AI chuyên sâu cho giáo dục. Cộng đồng “AI for Vietnam Education” luôn khuyến khích các thầy cô giáo tích cực, mạnh dạn chia sẻ, hỏi đáp các thắc mắc về việc đưa AI vào giáo dục để chúng ta có 1 sân chơi bổ ích, đa chiều. Các nhà phát triển công cụ AI chỉ đưa ra hướng dẫn sử dụng công cụ nhưng đưa công cụ AI đó vào từng ngóc ngách công việc lại là câu chuyện của chúng ta. Việc ứng dụng AI trong giáo dục tại Việt Nam hiện nay đang rất cần các chia sẻ thực sự hữu ích đến từ tất cả các nhà giáo trên mọi miền Tổ quốc.

Năm 2025, Ban quản trị Cộng đồng “AI for Vietnam Education” sẽ tiếp tục các luồng chia sẻ chuyên sâu về AI cho giáo dục. Chúng tôi rất cần sự tham gia nhiệt tình của chính các thầy cô giáo để tất cả chúng ta đều tiến bộ và phát triển trong thời đại công nghệ bão táp này.

Hãy để AI phục vụ mục tiêu giáo dục, chứ không định hướng giáo dục

Cuối cùng tôi xin khẳng định lại, AI là một công cụ vô cùng tiềm năng. Nếu chỉ “sử dụng” thì chúng ta chỉ đang dừng ở mức kỹ thuật, dễ rơi vào bị động và lạm dụng, khiến chính công cụ chi phối nội dung giảng dạy. Nhưng nếu có “tư duy sử dụng công cụ AI”, giáo viên sẽ luôn chủ động, linh hoạt, và kết hợp được AI với nhiều phương pháp giáo dục khác, tạo ra giá trị tốt nhất cho cả giáo viên lẫn học sinh.

Cuối cùng, một lời khuyên chân thành: Hãy để AI là trợ thủ, là cánh tay nối dài của giáo viên, chứ không thể thay thế trái tim và khối óc sư phạm của nhà giáo. Chúng ta có chuyên môn sư phạm và tư duy giáo dục – những thứ chưa thể được mô phỏng đầy đủ bởi máy móc. Đó chính là sự khác biệt lớn lao giúp giáo viên dẫn dắt thế hệ trẻ phát triển một cách toàn diện, văn minh và nhân văn.

Mong rằng qua bài chia sẻ này, thầy cô đã phân biệt rõ hơn hai khái niệm “tư duy sử dụng công cụ AI” và “sử dụng công cụ AI”. Hy vọng mỗi thầy cô trong nhóm, trong trường, hoặc trong hệ thống giáo dục chúng ta, sẽ tiếp tục tìm tòi, sáng tạo và chia sẻ những kinh nghiệm hữu ích khi áp dụng AI vào công việc giảng dạy hàng ngày.

Chúng ta đang sống trong thời đại mà công nghệ phát triển rất nhanh, AI sẽ tiếp tục tiến bộ và biến đổi. Nhưng hãy luôn ghi nhớ: người giáo viên mới chính là “kiến trúc sư” của bài học, là người trao truyền tri thức và giá trị con người, còn AI chỉ là một công cụ hỗ trợ. Và muốn sử dụng công cụ ấy thật hiệu quả, hãy bắt đầu bằng một suy nghĩ có chiến lược, có mục tiêu – chính là “tư duy sử dụng công cụ AI”.

Cảm ơn thầy cô đã đọc bài viết. Nếu thấy hữu ích, đừng ngại chia sẻ để nhiều đồng nghiệp khác cùng tham khảo. Chúc thầy cô luôn vững vàng, sáng tạo và thành công trong hành trình giáo dục của mình!

Tham khảo thêm thông tin về các hoạt động và khóa đào tạo của AIE Creative tại:

Theo dõi Fanpage của AIE Creative

Gia nhập cộng đồng Facebook “AI for Vietnam Education”

Tham gia nhóm zalo "AI For English Teacher"

Tham gia nhóm zalo chuyên sâu "AI for Vietnam Education"

Đăng ký kênh Youtube của AIE Creative